Άγγελος Γιακουμής
MA International Relations & Strategic Studies, Μηχανικός ΣΜΑ
Η αεροπορική εκστρατεία των ρωσικών αεροδιαστημικών δυνάμεων [Vozdushno-kosmicheskiye sily (VKS)] εναντίον της Ουκρανίας ξεκίνησε με μαζικές βολές βαλλιστικών πυραύλων και πυραύλων cruise εναντίον θέσεων της ουκρανικής αεράμυνας και αεροπορικών βάσεων. Από την αρχή της εισβολής μέχρι τα τέλη Μαΐου του 2022, πάνω από 2.000 πύραυλοι εκτοξεύτηκαν εναντίον ουκρανικών στόχων[1]. Οι μαζικές βολές πυραύλων, που αποσκοπούσαν στην προετοιμασία του πεδίου της μάχης, στην καταστροφή της εχθρικής αεράμυνας και τελικά στην εξασφάλιση της αεροπορικής υπεροχής, θύμισαν τα μοτίβα των αεροπορικών επιχειρήσεων των ΗΠΑ στο Αφγανιστάν το 2001 και του ΝΑΤΟ στην Λιβύη το 2011. Παρά την υιοθέτηση της θεωρητικά δοκιμασμένης προσέγγισης και τα 300 και πλέον[2] σύγχρονα μαχητικά αεροσκάφη που είχε αναπτύξει στην περιοχή, που εκτελούσαν πάνω από 140 εξόδους ημερησίως, η ρωσική αεροπορία απέτυχε να εξασφαλίσει την αεροπορική υπεροχή και δεν κατάφερε να εξουδετερώσει πλήρως την αεράμυνα της Ουκρανίας και την πολεμική της αεροπορία[3]. Η ανάλυση που ακολουθεί καλύπτει τον πρώτο χρόνο του πολέμου, δηλαδή την περίοδο από την έναρξη της εισβολής το 2022 μέχρι και τις αρχές του 2023.
Η VKS ξεκίνησε την εκστρατεία καταστολής και καταστροφής της εχθρικής αεράμυνας [Suppression/Destruction of Enemy Air Defense (SEAD/DEAD)], αξιοποιώντας την τεχνολογική της υπεροχή, την υπεροπλία της, την πληθώρα πληροφοριών που διέθετε-κυρίως τύπου HUMINT (Human Intelligence) και την εξοικείωση των στελεχών της με την δομή της ουκρανικής αεράμυνας[4]. Οι μαζικές εκτοξεύσεις πυραύλων cruise και οι αεροπορικές επιδρομές από βομβαρδιστικά Su-34 οπλισμένα κυρίως με μη κατευθυνόμενες βόμβες και μαχητικά τύπου Su-30SM και Su-35S, που επιχειρούσαν έως και 300 km εντός της ουκρανικής επικρατείας, συνοδεύτηκαν από εκτεταμένο ηλεκτρονικό πόλεμο (ΗΠ). Ο ΗΠ είχε σκοπό να υποβαθμίσει την δυνατότητα εγκαίρου προειδοποίησης, στοχοποίησης και ελέγχου πυρός των ουκρανικών συστημάτων. Οι Ρώσοι αξιοποίησαν τις γνώσεις τους από την κατασκευή των αντιαεροπορικών συστημάτων τύπου 9M38M1, S-300PS/PT, S-300V1 και 9K33 Osa των Ουκρανών, καθώς πρόκειται για συστήματα που είχαν αναπτυχθεί και σχεδιαστεί στην Ρωσία κατά την σοβιετική εποχή. Κατά συνέπεια η διεξαγωγή ΗΠ όχι μόνο κατάφερε να «τυφλώσει» πολλά ραντάρ και συστήματα αεράμυνας, αλλά και να καταστρέψει ευαίσθητα ηλεκτρονικά απάρτια τους[5].
Σχεδόν μετά από ένα χρόνο επιχειρήσεων οι Ουκρανοί εξακολουθούσαν να διαθέτουν σημαντικό αριθμό λειτουργικών αντιαεροπορικών συστημάτων μικρού, μεσαίου και μεγάλου βεληνεκούς, που απειλούσαν τα ρωσικά αεροσκάφη και τα ανάγκαζαν να πετούν σε χαμηλά ύψη, όπου εκεί βρίσκονταν εντός της εμβέλειας των συστημάτων MANPADS (Man-Portable Air-Defense Systems). Η εκστρατεία DEAD της VKS απέτυχε για τρείς λόγους. Πρώτον, οι Ρώσοι χρησιμοποίησαν σε περιορισμένο βαθμό όπλα ακριβείας PGM (Precision Guided Munitions), με αποτέλεσμα τα πλήγματα τους να μην είναι πάντα εύστοχα και αποτελεσματικά. Παράλληλα, λόγω της τάσης να επιχειρούν με μεμονωμένα αεροσκάφη και όχι με μεγάλους σχηματισμούς δεν είχαν επαρκή εκτίμηση των ζημιών μετά τους βομβαρδισμούς και δεν εκτελούσαν “follow-up” strikes. Υπολογίζεται ότι λιγότερο από το 25% των αποστολών εκτελέστηκαν από ζεύγη αεροσκαφών ή μεγαλύτερους σχηματισμούς[6]. Δεύτερον, οι Ουκρανοί λάμβαναν συνεχή ροή πληροφοριών από την Δύση σχετικά με επικείμενες ρωσικές επιθέσεις και φρόντιζαν να μετακινούν και να αποκρύπτουν συνεχώς τα αντιαεροπορικά τους συστήματα. Τρίτον, οι ζημιές που προκλήθηκαν στα ουκρανικά συστήματα από τα ρωσικά πλήγματα και τον ΗΠ αποδείχθηκαν πρόσκαιρες, καθώς οι Ουκρανοί είχαν αναπτύξει με τον καιρό δυνατότητες αυτόνομης υποστήριξης και συντήρησης των βασικών υποσυστημάτων των αντιαεροπορικών τους μέσων[7].
Πέραν από τους επιχειρησιακούς παράγοντες που προαναφέρθηκαν και που εμπόδισαν την καταστροφή της ουκρανικής αεράμυνας, η αποτυχία της εκστρατείας SEAD/DEAD της VKS αναδεικνύει και δύο βαθύτερες ελλείψεις της ρωσικής αεροπορικής ισχύος. Η πρώτη έχει να κάνει με την εκπαίδευση των πληρωμάτων. Παρά το ότι η ρωσική αεροπορία διαθέτει έναν σύγχρονο στόλο αεροσκαφών, τα πληρώματα της στερούνται ρεαλιστικής και εποικοδομητικής εκπαίδευσης. Η πτητική διαθεσιμότητα των πληρωμάτων εξασφαλίζεται με 100 έως 120 ώρες πτήσης τον χρόνο κατά μέσο όρο, αν και πολλοί αναλυτές εκτιμούν ότι για τους χειριστές των μαχητικών αεροσκαφών οι ετήσιες ώρες πτήσης φτάνουν οριακά στις 100. Την ίδια στιγμή τα αντίστοιχα επίπεδα για τα νατοϊκά πληρώματα κυμαίνονται κατ’ ελάχιστο στις 180 έως 240 ώρες πτήσης ετησίως, ενώ η εκπαίδευση τους πλαισιώνεται από σύγχρονους και ρεαλιστικούς εξομοιωτές πτήσεων. Επομένως, παρά το μακρόπνοο πρόγραμμα εκσυγχρονισμού της VKS και τον εξοπλισμό της με 350 σύγχρονα μαχητικά αεροσκάφη, η ανεπαρκής εκπαίδευση των πληρωμάτων της καθιστά αμφίβολη την πλήρη αξιοποίηση των νέων αεροπορικών τεχνολογιών[8].
Η δεύτερη έλλειψη έχει να κάνει με την ρωσική στρατηγική αντίληψη, η οποία ταυτίζει την αεροπορική ισχύ με την προστασία της λεγόμενης “Mother Russia” από μια καταιγιστική και ταχέως εξελισσόμενη νατοϊκή αεροπορική επιδρομή. Η ρωσική στρατηγική σκέψη δεν έχει καλλιεργήσει επαρκώς σε στρατηγικό επίπεδο και σε επίπεδο δογμάτων, τις επιθετικές αεροπορικές επιχειρήσεις. Παρά την αύξηση αυτού του είδους των επιχειρήσεων στις εμπλοκές της VKS στην Γεωργία το 2008, στην Συρία το 2014 και στην Κριμαία το 2014, ο κύριος προσανατολισμός της ρωσικής αεροπορίας παραμένει η υπεράσπιση της ενδοχώρας, της βιομηχανικής υποδομής και των πόλεων με την χρήση πρωτίστως ενός ολοκληρωμένου δικτύου αεράμυνας και αντιαεροπορικών πυραυλικών συστημάτων[9]. Όπως εύστοχα επισημαίνει και ο γνωστός αναλυτής και απόστρατος Lt General της US Air Force, David Deptula: “Russia has never fully appreciated the use of airpower beyond support to ground forces…..in all its wars [Russia] has never conceived of or run a strategic air campaign”[10]. Το συγκεκριμένο μοτίβο επιβεβαιώθηκε και στην πιο πρόσφατη μεγάλη ρωσική στρατιωτική άσκηση “Zapad 2021”, όπου η VKS διέθεσε σχεδόν αποκλειστικά τα μέσα της στην υποστήριξη της αντεπίθεσης των χερσαίων δυνάμεων, λειτουργώντας σαν ένα είδος «ιπτάμενου πυροβολικού»[11]. Η αδυναμία της καλλιέργειας επιθετικής διάστασης περιορίζει τις δυνατότητες της ρωσικής αεροπορικής ισχύος και δεν δίνει προτεραιότητα στην εξασφάλιση της αεροπορικής κυριαρχίας και σε συναφείς αποστολές, όπως είναι η καταστροφή της εχθρικής αεράμυνας.
Πλέον, η έντονη αεροπορική δραστηριότητα των πρώτων μηνών του πολέμου έχει δώσει την θέση της σε μια στατική κατάσταση όπου κάθε πλευρά κινείται πολύ συντηρητικά για να αποφύγει απώλειες από εχθρικές CAP (Combat Air Patrol), από πυραύλους εδάφους-αέρος και από άλλα αντιαεροπορικά συστήματα. Ο εναέριος χώρος της Ουκρανίας θυμίζει μια σύγχρονη εκδοχή της μάχης του Σομ του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου. Αμφότεροι οι αντιμαχόμενοι έχουν πετύχει να απαγορέψουν την χρήση του εναέριου χώρου για τον αντίπαλο, χωρίς ωστόσο κανείς να έχει καταφέρει να εξασφαλίσει τον πλήρη έλεγχο του[12]. Αναμφισβήτητα είναι νωρίς ακόμα για συμπεράσματα και για κρίσεις αναφορικά με το πώς ο πόλεμος της Ουκρανίας θα διαμορφώσει και θα επηρεάσει την αεροπορική ισχύ στο μέλλον. Όσο η σύγκρουση εξελίσσεται και όσο περισσότερο αξιόπιστο πληροφοριακό υλικό καθίσταται διαθέσιμο, τόσο περισσότερα δεδομένα θα προκύπτουν, που θα οδηγήσουν αναμφισβήτητα σε ενδιαφέροντα στρατηγικά διδάγματα.
[1] Justin Bronk with Reynolds Nick and Watling, Jack. “The Russian Air War and Ukrainian Requirements for Air Defense”. London, UK: Royal United Services Institute (RUSI) for defense and security studies. Special Report, 7 November 2022, 25.
[2] Η αριθμητική αναλογία ρωσικών και ουκρανικών μαχητικών αεροσκαφών ήταν της τάξης του 15:2, σύμφωνα με τους Mykhaylo Zabrodskyi, Jack Watling, Oleksandr V. Danylyk, and Nick Reynolds. “Preliminary Lessons in Conventional Warfighting from Russia’s invasion of Ukraine: February – July 2022”. London, UK: Royal United Services Institute (RUSI) for defense and security studies, 30 November 2022, 10.
[3] Justin Bronk. “The mysterious case of the missing Russian Air Force”. Royal United Services Institute (RUSI) commentary. February 28, 2022.
https://rusi.org/explore-our-research/publications/commentary/mysterious-case-missing-russian-air-force (τελευταία επίσκεψη 07.02.2023).
[4] Η εξοικείωση των Ρώσων με την δομή και την λειτουργία της ουκρανικής αεράμυνας λόγω της μακροχρόνιας στρατιωτικής συνεργασίας των δύο χωρών και η αξιοποίηση ενός εκτεταμένου δικτύου πληροφοριών HUMINT (human intelligence), είχε σαν αποτέλεσμα την στοχοποίηση τουλάχιστον του 75% των θέσεων της ουκρανικής αεράμυνας. Βλέπε M. Zabrodskyi, et al. “Preliminary Lessons from Russia’s invasion of Ukraine”, 24.
[5]Justin Bronk.” Russian Combat Air Strengths and Limitations: Lessons from Ukraine”. Arlington, VA: Center for Naval Analyses (CNA), Occasional Paper. Document Number IOP-2023-U-035263 final. April 2023, 3-5.
[6] Bronk et al. “The Russian Air War”, 7-8.
[7] Bronk,” Russian Combat Air Strengths and Limitations”, 4-5.
[8] Justin Bronk. “The mysterious case of the missing Russian Air Force”. Royal United Services Institute (RUSI) commentary. February 28, 2022. https://rusi.org/explore-our-research/publications/commentary/mysterious-case-missing-russian-air-force (τελευταία επίσκεψη 07.02.2024); Mike Pietrucha. “Amateur Hour Part II: Failing the Air Campaign”. War on the Rocks. August 11, 2022; Russian Ministry of Defense. “The Air Force Command of the Aerospace Forces summed up the results for 2018”. 04.12.2018. https://function.mil.ru/news_page/country/more.htm?id=12206756@egNews (τελευταία επίσκεψη 07.02.2024); Rafael Ichaso Franco. “Russian Air Force’s Performance in Ukraine. Air operations: The Fall of a Myth”. Joint Airpower Competence Center (JAPCC), Journal Edition 35, 50; Piotr Butowski and Thomas Newdick, “Russian Aggressor Squadron Gets Its First Su-35S Fighter Jets,” Drive, October 4, 2022. https://www.twz.com/russian-aggressor-squadron-gets-its-first-su-35s-fighter-jets (τελευταία επίσκεψη 07.02.2024).
[9] Diptendu Choudhury, “Russia’s Military Understanding of Air Power: Structural and Doctrinal Aspects,” Vivekananda International Foundation, May 23, 2022. https://www.vifindia.org/article/2022/may/23/russia-s-military-understanding-of-air-power (τελευταία πρόσβαση την 07.02.2024).
[10] Phillips Payson O’Brien and Edward Stringer, “The Overlooked Reason Russia’s Invasion Is Floundering,” Atlantic, May 9, 2022. https://www.theatlantic.com/ideas/archive/2022/05/russian-military-air-force-failure-ukraine/629803/ (τελευταία επίσκεψη την 08.02.2024).
[11] Michael Kofman, “Zapad 2021: What We Learned from Russia’s Massive Military Drills,” Moscow Times, September 23, 2021. https://www.themoscowtimes.com/2021/09/23/zapad-2021-what-we-learned-from-russias-massive-military-drills-a75127 (τελευταία επίσκεψη την 08.02.2024).
[12]Michael Stefanovic, Robert Norris, Christophe Piubeni & Dave Blair. “The Somme in the Sky: Lessons from the Russo-Ukrainian Air War”. War on the Rocks. February 9, 2023. https://warontherocks.com/2023/02/the-somme-in-the-sky-lessons-from-the-russo-ukrainian-air-war/ (τελευταία επίσκεψη 08.02.2024).
