Αεροπορικά Προγράμματα Σπουδών στην Ελληνική Τριτοβάθμια Εκπαίδευση: Πρόκληση ή Χαμένη Ευκαιρία;

Η Υπάρχουσα Κατάσταση

Ο αεροπορικός τομέας της Ελλάδας εμφανίζει σημαντική ανάπτυξη κατά την τελευταία δεκαετία. Ωστόσο, η ανώτατη εκπαίδευση δεν έχει μέχρι στιγμής κεφαλαιοποιήσει την ευκαιρία για προσέλκυση φοιτητών από το εξωτερικό. Τα ανώτατα πανεπιστημιακά και τεχνολογικά ιδρύματα της χώρας προσφέρουν περιορισμένες επιλογές σε προπτυχιακά προγράμματα σπουδών στους τομείς της αεροναυπηγικής και της αεροπορικής τεχνολογίας/συντήρησης αεροσκαφών. Τα προγράμματα αυτά προσφέρονται μόνο στην Ελληνική γλώσσα, περιορίζοντάς κατ’ ουσία την εισαγωγή φοιτητών μόνο από την Ελλάδα και την Κύπρο. Επιπλέον, δεν λειτουργούν μεταπτυχιακά προγράμματα εξειδικευμένα σε αεροπορικά αντικείμενα.

Ειδικότερα, ελάχιστα ιδρύματα προσφέρουν προγράμματα στον τομέα των αερομεταφορών, πέραν των σχολών μηχανικών (engineering) που διαθέτουν αρκετά προγράμματα προπτυχιακών σπουδών στους τομείς της αεροναυπηγικής (Σχολή Ικάρων – Τμήμα Μηχανικών (ΣΜΑ), Πανεπιστήμιο Πατρών) και της τεχνολογίας συντήρησης αεροσκαφών/αεροδιαστημικής (πρώην ΤΕΙ Κεντρικής Ελλάδος και πρόσφατα Πανεπιστήμιο Αθηνών). Επιπλέον, μπορεί κανείς να βρει αποσπασματικά μαθήματα σε αντικείμενα αερομεταφορών σε προγράμματα διοίκησης επιχειρήσεων και τουρισμού (π.χ. όπως στο Πανεπιστήμιο Αιγαίου). Πέρα από τα μαθήματα, οι φοιτητές μπορούν να ασχοληθούν με θέματα της αεροπλοΐας / αεροπορικών μεταφορών στο πλαίσιο των πτυχιακών εργασιών τους κατά το τελευταίο έτος των σπουδών τους σε προπτυχιακά και μεταπτυχιακά προγράμματα, αλλά και στο πλαίσιο ερευνητικών εργασιών κατά την εκπόνηση διδακτορικών διατριβών.

Στον τομέα της τεχνικής/επαγγελματικής κατάρτισης, ιδιωτικοί οργανισμοί εκπαίδευσης προσφέρουν μια πληθώρα από επαγγελματικά προγράμματα αεροπορικής κατεύθυνσης για χειριστές, πληρώματα και τεχνικούς συντήρησης αεροσκαφών, επιμελητές πτήσεων και προσωπικό υποστήριξης (π.χ. εμπλεκόμενο με την επίγεια εξυπηρέτηση αεροσκαφών και αεροδρομίων, εξυπηρέτηση πελατών και επιβατών κλπ.). Όπου αυτό απαιτείται από την ισχύουσα εθνική και διεθνή νομοθεσία, η παρεχόμενη επαγγελματική κατάρτιση, συνοδεύεται από την έκδοση πιστοποιήσεων και αδειών επαγγελματικής άσκησης από την Υπηρεσία/Αρχή Πολιτικής Αεροπορίας (ΥΠΑ/ΑΠΑ), την EASA (European Aviation Safety Agency) ή τον ICAO (International Civil Aviation Organisation), κατά περίπτωση.

Παρά τις αλλαγές που συντελούνται στον ευρωπαϊκό και ελληνικό αεροπορικό κλάδο, ο τομέας της ανώτατης εκπαίδευσης και κατάρτισης δεν έχει ανταποκριθεί επαρκώς στις ανάγκες της εγχώριας αγοράς, όπως για παράδειγμα η δημιουργία συνεργιών σε προγράμματα σπουδών διττού (ακαδημαϊκού – επαγγελματικού) χαρακτήρα.

Τα Κενά και οι Ευκαιρίες

Τα αποτελέσματα μιας ερευνητικής εργασίας του 2017 για την τριτοβάθμια αεροπορική εκπαίδευση στην Ελλάδα είναι όχι μόνο ενδιαφέροντα αλλά παραμένουν και επίκαιρα. Μέσω μιας σειράς ερωτήσεων και συνεντεύξεων στοχευμένων σε έμπειρο προσωπικό του αεροπορικού χώρου δόθηκε για πρώτη φορά η ευκαιρία να αποτυπωθούν μια σειρά από σημαντικά θέματα σχετιζόμενα με την ανάπτυξη αεροπορικών προγραμμάτων σπουδών στην Ελλάδα. Η ταυτότητα των συμμετεχόντων, ως προς την προέλευση και την εμπειρία τους στον αεροπορικό χώρο παρουσιάζεται στο Γράφημα 1.

Πλεονεκτήματα και Αδυναμίες της Χώρας

Η Ελλάδα προσφέρει σημαντικά πλεονεκτήματα που μπορούν να συμβάλουν στη λειτουργία επιτυχημένων αεροπορικών προγραμμάτων σπουδών, όπως:

• Οι ευνοϊκές καιρικές συνθήκες, ιδιαίτερα σημαντικός παράγοντας για την εκπαίδευση χειριστών αεροσκαφών.
• Η στρατηγική γεωγραφική θέση της χώρας (στο ανατολικό άκρο της Ευρώπης και πλησίον της Μέσης Ανατολής και της βόρειας Αφρικής).
• Το χαμηλό κόστος διαβίωσης και το πολύ καλό βιοτικό επίπεδο.
• Η υψηλού επιπέδου αεροπορική τεχνογνωσία και επαγγελματική κατάρτιση του προσωπικού της χώρας.
• Ο μεγάλος αριθμός αεροδρομίων (συνολικά 39) διαφόρων μεγεθών και λειτουργικών χαρακτηριστικών.

Ωστόσο, οι συμμετέχοντες στην έρευνα επισήμαναν και δύο καίριους τύπους αδυναμιών που διαθέτει η χώρα:

• Τις ποικίλες συνθήκες της αγοράς: Οι οποίες είναι αποτέλεσμα των συχνών αλλαγών στους δημοσιονομικούς κανόνες, το ρυθμιστικό πλαίσιο των αερομεταφορών και την διαχείριση των αεροδρομίων, όπως επίσης και η μεταβλητή ζήτηση στον τύπο των υπηρεσιών αερομεταφορών.
• Το λειτουργικό πλαίσιο: Οι περιορισμοί και το ασταθές περιβάλλον της νομοθεσίας που διέπει την τριτοβάθμια εκπαίδευση της χώρας δεν είναι έχει επιτρέψει έως σήμερα την προσέλκυση σημαντικού αριθμού φοιτητών από το εξωτερικό.

Ανάπτυξη Αεροπορικών Προγραμμάτων Σπουδών

Προπτυχιακά Προγράμματα

Η έρευνα κατέδειξε ότι υπάρχει ανάγκη για δημιουργία ενός κατ’ εξοχήν προπτυχιακού προγράμματος αεροπορικών σπουδών, το οποίο θα καλύπτει το ευρύ φάσμα των εξειδικεύσεων που απαιτεί ο αεροπορικός τομέας. Δεδομένου ότι οι αεροπορικές εταιρείες και οι οργανισμοί διαχείρισης αεροδρομίων βρίσκονται σε φάση διαρκούς ανάπτυξης, τόσο η ΥΠΑ/ΑΠΑ όσο και συνδεδεμένες υπηρεσίες παροχής υπηρεσιών (συμπεριλαμβανομένου του τουρισμού τομέα) θα επωφεληθούν από την ύπαρξη εξειδικευμένων αποφοίτων. Ωστόσο, οι απόψεις τόσο για την διάρκεια του προγράμματος αυτού (τετραετής ή μικρότερη), όσο και για τη στόχευσή του (εσωτερική ή/και εσωτερική αγορά) δεν κατέδειξαν κάποια σαφή κατεύθυνση.

Μεταπτυχιακά Προγράμματα και εν Συνεχεία Εκπαίδευση

Όπως σαφώς προέκυψε από τις απαντήσεις των ερωτηθέντων, είναι απαραίτητο να αναπτυχθεί ένα φάσμα μεταπτυχιακών προγραμμάτων αεροπορικών σπουδών, τόσο για νέους απόφοιτους όσο και στο πλαίσιο εν συνεχεία εκπαίδευσης, επιμόρφωσης και κατάρτισης του προσωπικού που εργάζεται στον αεροπορικό χώρο. Οι δύο κύριες κατηγορίες προγραμμάτων, ως προς την κατεύθυνση των μαθημάτων, είναι ακόλουθες, σύμφωνα με τους ερωτηθέντες:

• Διοίκηση επιχειρήσεων (aviation business): Διοίκηση επιχειρήσεων (business and management), marketing, οικονομικά, διαχείριση αεροδρομίων, πολιτική, στρατηγική και σχεδιασμός λειτουργίας αεροπορικών οργανισμών και εταιριών, leasing αεροσκαφών, ασφαλιστική κάλυψη αεροσκαφών (insurance) και διαχείριση ανθρώπινου δυναμικού.
• Επιχειρησιακή εκμετάλλευση αεροσκαφών, προσωπικού και αεροπορικών υποδομών (aviation operations): Σχεδιασμός πτητικής εκμετάλλεσης και δικτύων, επιλογή και διαχείριση στόλου αεροσκαφών, αεροπορική ασφάλεια (safety) και υποδομές, υπηρεσίες αεροναυτιλίας και διαχείριση/ελέγχος εναέριας κυκλοφορίας.

Επιπλέον, ως επιθυμητά αναφέρθηκαν αντικείμενα όπως: ο έλεγχος & η διασφάλιση ποιότητας (aviation quality control and assurance), η διαχείριση περιβαλλοντικών απαιτήσεων και θεμάτων και η χρήση βιοκαυσίμων. Όσον αφορά τον τομέα εμπορικών μεταφορών (air cargo), τα αντικείμενα των logistics και η διαχείριση επιχειρήσεων air cargo δραστηριότητα θεωρήθηκαν ως σημαντικές προσθήκες ως μαθήματα επιλογής σε αεροπορικά μεταπτυχιακά προγράμματα. Τα αντικείμενα των μεταπτυχιακών προγραμμάτων συνοψίζονται στο Γράφημα 2, με βάση τις απαντήσεις των συμμετεχόντων στην έρευνα.

Όσον αφορά την εν συνεχεία εκπαίδευση, όλοι οι συμμετέχοντες στην έρευνα κατέδειξαν με τις απαντήσεις τους την χρησιμότητα των προγραμμάτων τηλεκπαίδευσης (e-learning) για τους εργαζόμενους του αεροπορικού χώρου. Η φύση του αεροπορικού επαγγέλματος απαιτεί διαρκή επιμόρφωση, τόσο για την προσωπική ανάπτυξη όσο και για νέες προοπτικές στην σταδιοδρομία των εργαζομένων σε θέσεις που απαιτούν νέα γνώσεις και δεξιότητες. Η ευελιξία που παρέχει το e-learning είναι επίσης συμβατή με το μεταβλητό ωράριο εργασίας που διαθέτουν οι περισσότεροι επαγγελματίες του χώρου.

Συμπερασματικά, η επικαιροποίηση της μελέτης αυτής του 2017 θα ήταν ωφέλιμη, λόγω της δραστηριότητας που έχει αρχίσει να διαφαίνεται με την δημιουργία Αγγλόφωνων προγραμμάτων σπουδών στα ιδρύματα τριτοβάθμιας εκπαίδευσης. Ωστόσο, οποιοσδήποτε σχεδιασμός αεροπορικών προγραμμάτων σπουδών θα πρέπει να γίνει με έμμεση και άμεση εμπλοκή του αεροπορικού τομέα και να μην περιορισθεί σε στενά ακαδημαϊκά πλαίσια.

Η πλήρης μελέτη είναι διαθέσιμη στο εξής website:

Malagas, K., Fragoudaki, A., Kourousis, K.I., Nikitakos, N. (2017) Higher Education Aviation Programs in Greece: A Missed Opportunity or a Challenge to Meet?, Journal of Aerospace Technology and Management, 9 (4): 510. https://jatm.com.br/jatm/article/view/888