Συστήματα Αναγνώρισης Αεροσκαφών (IFF/SSR): Ειδικές Στρατιωτικές Εφαρμογές, Ελληνική και Διεθνής Πραγματικότητα

Στο Μέρος Α’ παρουσιάστηκαν οι Αρχές λειτουργίας, η τεχνολογική εξέλιξη  και οι βασικές στρατιωτικές εφαρμογές των συστημάτων IFF/SSR.

 

Το σύστημα IFF χρησιμοποιείται μόνο για την αναγνώριση στρατιωτικών αεροσκαφών ή μπορεί να χρησιμοποιηθεί και για την αναγνώριση άλλων στρατιωτικών μέσων;

IFF Interrogator διαθέτουν όλα τα συστήματα Radar έρευνας ή οπλικών συστημάτων είτε αυτά είναι επίγεια, είτε σε πολεμικά πλοία είτε σε αεροσκάφη (AWACS, ERIEYE κλπ.). Όσον αφορά τις αναγνωριζόμενες πλατφόρμες, IFF Transponder διαθέτουν όλα τα αεροσκάφη (σταθερών πτερύγων αλλά και ελικόπτερα), τα περισσότερα UAVs από μένα μέγεθος και πάνω, καθώς και τα πολεμικά πλοία (Εικόνα 1).

Χρησιμοποιούν τα μαχητικά αεροσκάφη συστήματα IFF ώστε να αναγνωρίζουν το ένα το άλλο κατά την εναέρια μάχη;

Εκτός από τα ιπτάμενα Radar τύπου AWACS, ERIEYE κλπ., τα οποία προφανώς χρησιμοποιούν IFF Interrogators για να αναγνωρίζουν και να ταυτοποιούν τα αεροσκάφη που εντοπίζουν, είναι δυνατόν και για τα μαχητικά αεροσκάφη να χρησιμοποιήσουν IFF Interrogators για την αναγνώριση των αεροσκαφών που εντοπίζουν με το Radar τους πριν χρησιμοποιήσουν βλήματα μακρού πλήγματος τύπου BLOS (Beyond Line Of  Sight). Όμως, ο περιορισμένος χώρος που υπάρχει στο στενό ρύγχος των μαχητικών αεροσκαφών υψηλών επιδόσεων σε πολλές περιπτώσεις δεν επιτρέπει την τοποθέτηση κεραιών για IFF Interrogator πέραν του ήδη υπάρχοντος Radar (Εικόνα 2). Σε αυτές τις περιπτώσεις, οι χειριστές είναι υποχρεωμένοι να βασίζονται στις οδηγίες εμπλοκής που λαμβάνουν από τους Ελεγκτές Αεράμυνας από το έδαφος είτε στις πληροφορίες που λαμβάνουν αυτόματα μέσω τακτικών ζεύξεων (π.χ. Link-16) για όσα μαχητικά αεροσκάφη διαθέτουν το απαιτούμενο εξοπλισμό.

Απέκτησαν τα Radar των ελληνικών ΕΔ και όλα τα αεροσκάφη συστήματα IFF με «ασφαλή» αναγνώριση;

Τα Radar των ελληνικών ΕΔ, ήδη από την δεκαετία του ’60 απέκτησαν συστήματα αναγνώρισης IFF Interrogator, ενώ όλα τα αεροσκάφη έφεραν από τότε αντίστοιχους Transponders. Όμως, οι ελληνικές ΕΔ δεν υιοθετήσαν το Mode-4 για « ασφαλή» αναγνώριση και περιορίστηκαν στα αρχικά  Mode 1,2,3/Α,C (Πρότυπο Mark Χ), τα οποία όμως όπως είδαμε παραπάνω δεν παρείχαν καμία ασφάλεια σε περιόδους πολεμικών επιχειρήσεων.

Την δεκαετία του ’80 με πρωτοβουλία της ΠΑ, το Κέντρο Έρευνας της ΠΑ (ΚΕΤΑ) ανέπτυξε τροποποίηση για τις συσκευές IFF Mark X, η οποία παρείχε επιπλέον «Εθνικά» Mode με σκοπό την «Ασφαλή» αναγνώριση των φίλιων αεροσκαφών των ελληνικών ΕΔ από τα επίγεια και ναυτικά Radar. Η τροποποίηση εφαρμόστηκε σε μεγάλο αριθμό μέσων και των τριών κλάδων των ΕΔ και παρέμεινε σε υπηρεσία μέχρι τις αρχές της δεκαετίας του 2000 οπότε και καταργήθηκε.

Ήδη από τα τέλη της δεκαετίας του ’90, οι ΕΔ άρχισαν να εξετάζουν το ενδεχόμενο υιοθέτησης των τυποποιημένων Νατοϊκών Mode «Ασφαλούς» αναγνώρισης ώστε να εξασφαλιστεί η δια λειτουργικότητα με τις συμμαχικές δυνάμεις. Από τις αρχές τις δεκαετίας του 2000 συγκροτήθηκαν διαδοχικά επιτροπές που εξέτασαν τις διαθέσιμες τεχνικές λύσεις χωρίς όμως ποτέ να ληφθεί απόφαση καθολικής υιοθέτησης του Mode-4 ((Mark XII) αρχικά και Mode-5 (Mark XIIA) αργότερα λόγω των υφιστάμενων εξοπλιστικών προτεραιοτήτων,  καθώς το εκτιμώμενο  κόστος του προγράμματος κρίθηκε πολύ υψηλό. Το ιδιαίτερα υψηλό κόστος οφειλόταν στις ανάγκες αναβάθμισης ή προμήθειας μεγάλου αριθμού IFF Interrogators (> 100) για τα επίγεια/ναυτικά Radar, μεγάλου αριθμού IFF Transponders για τα αεροσκάφη των τριών κλάδων των ΕΔ (~500), αντίστοιχου αριθμού κρυπτοσυσκευών, εργασιών  ενσωμάτωσης (System Integration), καθώς και πολυδάπανων διαδικασιών πιστοποίησης κατά AIMS πριν την έναρξη επιχειρησιακής λειτουργίας.

Διαθέτουν τελικά σήμερα τα IFF των ΕΔ συστήματα ασφαλούς αναγνώρισης;

Τελικά, μετά το 2020 άρχισε η σταδιακή ενσωμάτωση του Mode-5 στα Transponders των πτητικών μέσων στα πλαίσια του εκσυγχρονισμού τους (Πρόγραμμα F-16V Viper) , ενώ τα νέα μαχητικά αεροσκάφη (Rafale) έρχονται ήδη με Transponder IFF Mode-5. Τέλος, πρόσφατα (2024), η ΠΑ ανέθεσε στον Νατοϊκό Οργανισμό NSPA Πρόγραμμα  αναβάθμισης σε Mode-5 ικανού αριθμού Radar του ΣΑΕ (Σύστημα Αεροπορικού Ελέγχου) ώστε να εξασφαλιστεί η «ασφαλής» αναγνώριση των συμμαχικών αεροσκαφών στον ελληνικό εναέριο χώρο στο πλαίσιο συμμαχικών υποχρεώσεων, ενώ παράλληλα τα πολυλειτουργικά (Multifunction) Radar των νέων Μονάδων του στόλου (φρεγάτες FDI) θα διαθέτουν εξ’ αρχής IFF Transponder Mode-5. Όλα τα νέα μέσα που προμηθεύονται στο εξής οι ελληνικές ΕΔ προβλέπεται να ενσωματώνουν δυνατότητα ασφαλούς αναγνώρισης μέσω Mode-5, πιστοποιημένη σύμφωνα με τις διαδικασίες του US DoD AIMS.

Οι δυνάμεις αεράμυνας του «Ανατολικού Block»  χρησιμοποιούσαν και αυτές συστήματα αναγνώρισης στα Radar τους;

Το Σοβιετικό δόγμα αεροπορικών επιχειρήσεων προέβλεπε και αυτό την χρήση συστημάτων αναγνώρισης σε συνδυασμό με τα Radar και τα πυραυλικά συστήματα με λειτουργίες αντίστοιχες με τα IFF δυτικού τύπου.  Όμως, οι συχνότητες λειτουργίας, η κωδικοποίηση των κυμματομορφών ερώτησης και απάντησης, τα Mode λειτουργίας και οι πληροφορίες που ανταλλάσσονταν ήταν εντελώς διαφορετικές και φυσικά ασύμβατες. Και τα Σοβιετικά IFF σταδιακά εξελίχτηκαν και περιέλαβαν κρυπτοκώδικες οι οποίοι εξασφάλιζαν την ασφαλή αναγνώριση αντίστοιχα με τα «δυτικά» Mode 4 & 5.

Όταν κατά την δεκαετία του ’90 αποκτήθηκαν από τις δυτικές χώρες πρώην Σοβιετικά συστήματα (κυρίως πυραυλικά) , π.χ. Γερμανική βοήθεια ή απευθείας αγορές από τη Ρωσία, τα συστήματα Radar τους έφεραν την μη κρυπτογραφημένη έκδοση των Σοβιετικών IFF Interrogators, οι οποίοι όπως είναι φυσικό δεν μπορούσαν να επικοινωνήσουν με τα δυτικού τύπου IFF Transponders που έφεραν τα «δυτικά» αεροσκάφη. Για αυτό τον σκοπό έγινε προσπάθεια ενσωμάτωσης σε αυτά δυτικού τύπου IFF Interrogators, η οποία μόνο εύκολη δεν ήταν λόγω της διαφορετικής συχνότητας λειτουργίας στην οποία ήταν συντονισμένες οι κεραίες και των διαφορετικών σημάτων συγχρονισμού Radar – IFF. Το αποτέλεσμα ήταν ότι σε πολλές περιπτώσεις η ολοκλήρωση/ενσωμάτωση των « δυτικού» τύπου IFF Interrogators υπήρξε ημιτελής με αποτέλεσμα την ημιαυτόματη αναγνώριση στόχων με παρέμβαση του χειριστή Radar.

Γενικά, η διαδικασία αναγνώρισης στόχου-άμεσης βολής από αυτά τα συστήματα δεν μπόρεσε να φτάσει στο σημείο αυτοματοποίησης και άμεσης αντίδρασης που είχαν όντας σε Σοβιετική  υπηρεσία.

Οι Ένοπλες Δυνάμεις άλλων χωρών (εκτός ΝΑΤΟ και Ρωσίας) χρησιμοποιούν συστήματα IFF με «Ασφαλή» Αναγνώριση;

Οι αρχές λειτουργίας και τα χαρακτηριστικά τόσο του IFF Mark XII (Mode-4) όσο και του Mark XIIA (Mode-5) δεν είναι διαβαθμισμένα. Αυτό που είναι διαβαθμισμένο είναι η μέθοδος κωδικοποίησης που χρησιμοποιείται. Αυτό σημαίνει ότι τρίτες χώρες μπορούν να σχεδιάσουν και να κατασκευάσουν συστήματα που έχουν τα χαρακτηριστικά ασφαλείας του Mode-5 αλλά χρησιμοποιώντας δικούς τους τους αλγορίθμους κωδικοποίησης που δύναται ενίοτε να είναι ακόμη πιο ασφαλείς. Αυτήν τη επιλογή φαίνεται ότι έχουν ακολουθήσει χώρες που αφενός διαθέτουν την τεχνολογική υποδομή να υποστηρίξουν ένα τέτοιο εγχείρημα και αφετέρου ικανό αριθμό μέσων (Radar, συστήματα αεράμυνας, αεροσκάφη) στα οποία θα εφαρμοστεί ώστε η προσπάθεια να είναι  οικονομικά συμφέρουσα (Κίνα, Ινδία, κλπ.). Προφανώς, τα συστήματα αυτά δεν είναι δια-λειτουργικά ούτε με τα Νατοϊκά συστήματα Mode-5 αλλά ούτε και με τα αντίστοιχα Σοβιετικά/Ρωσικά.

Ποιό είναι το μέλλον των συστημάτων IFF ως τεχνικά μέσα αναγνώρισης;

Η εξέλιξη των IFF επικεντρώνεται πλέον στο Mode-5, η τελευταία έκδοση του οποίου Level 2 ενσωματώνει επιπλέον χαρακτηριστικά ασφαλείας. Ένα από αυτά είναι το Lethal Interrogation,  το οποίο αποτελεί ειδικό τύπο ερώτησης Mode-5 η οποία εκπέμπεται από τα επίγεια πυραυλικά συστήματα αεράμυνας πριν εκτελέσουν αντιαεροπορική βολή. Στην περίπτωση που το IFF Transponder Mode-5 λάβει ερώτηση Lethal Interrogation, τότε ακόμη και αν ο χειριστής έχει επιλέξει Σίγαση όλων των εκπομπών (EMCON) για λόγους μη εντοπισμού από τα συστήματα ESM Tracker του εχθρού, ο IFF Transponder επανενεργοποιείται αυτόματα και απαντάει στην ερώτηση δηλώνοντας την ταυτότητά του ως φίλιο αεροσκάφος.  

Όμως, η “αχίλλειος πτέρνα”  του IFF είναι η λειτουργία στις δύο μοναδικές διακριτές και σταθερές συχνότητες (1030 MHz και 1090 MHz) που σημαίνει ότι μπορεί εύκολα να πέσει θέμα παρεμβολής από συστήματα Ηλεκτρονικού Πολέμου (Η/Π). Πάντως, η σύγχρονη τάση για δικτυοκεντρικές επιχειρήσεις οι οποίες υποστηρίζονται από ευρυζωνικές και ασφαλείς ζεύξεις τόσο αέρος-εδάφους (π.χ. Link-16 Tactical Data Link) όσο και μέσω δορυφόρων, παρέχουν πλέον εναλλακτικούς τρόπους μετάδοσης της θέσης των φίλιων αεροσκαφών στα Κέντρα Επιχειρήσεων.

Παρόλα αυτά, η ανάγκη χρήσης συστημάτων IFF ασφαλούς αναγνώρισης Mode-5 αναμένεται να παραμείνει στο μέλλον καθώς εξυπηρετεί την άμεση αναγνώριση στόχων από τα συστήματα επίγειας αεράμυνας ώστε να λαμβάνεται άμεσα/αυτόματα η απόφαση εμπλοκής ή μη των εντοπιζόμενων ιπτάμενων στόχων. Καθώς από την ορθή λειτουργία του IFF Transponder Mode-5 των στρατιωτικών αεροσκαφών εξαρτάται η σωστή αναγνώρισή τους από την φίλια αεράμυνα, ο τακτικός έλεγχος/πιστοποίηση της ορθής λειτουργίας τους από το τεχνικό προσωπικό είναι επιβεβλημένη (Εικόνα 3).

Συνέχεια στο Μέρος Γ’, όπου αναλύεται η χρήση των συστημάτων SSR από τις Αρχές Πολιτικής Αεροπορίας, οι ειδικές τεχνολογικές εφαρμογές για πολιτική χρήση και η συμβολή τους στην ασφάλεια των πτήσεων.