Στυλιανός Αδαμίδης
Διδακτορικός Ερευνητής, Μηχανικός ΣΜΑ
Καθώς τα μαχητικά 6ης γενιάς ετοιμάζονται να εισέλθουν στην αγορά στρατιωτικών αεροσκαφών στο εγγύς μέλλον, η ανάπτυξη stealth τεχνολογιών αναδεικνύεται ως κρίσιμος παράγοντας τακτικής υπεροχής. Οι εισαγωγές DSI (σύστημα εισαγωγής αέρα χωρίς εκτροπέα οριακού στρώματος) είναι μια τεχνολογία που έχει αποδειχθεί ήδη από τα αεροσκάφη 5ης γενιάς, όπως το Lockheed Martin F35 Lightning II, ότι είναι αποτελεσματική στην μείωση της μέγιστης απόστασης που τα αεροσκάφη είναι ανιχνεύσιμα από τα εχθρικά radars με ταυτόχρονη διατήρηση υψηλών επιδόσεων του κινητήρα του αεροσκάφους [1]. Αυτό συμβαίνει διότι η τεχνολογία των εισαγωγών DSI συμβάλει στη μείωση της ραδιοτομής του αεροσκάφους (RCS – Radar Cross Section) με τη μέθοδο “shaping” βελτιώνοντας τα χαρακτηριστικά μπροστινής και πλευρικής ηλεκτρομαγνητικής σκέδασης, ενσωματώνοντας πιο αποτελεσματικά τον κινητήρα στο αεροσκάφος και παράλληλα αποκρύπτοντας επιτυχώς την πρώτη βαθμίδα του συμπιεστή του κινητήρα [2]. Επομένως, οι εισαγωγές DSI αποτελούν μια σημαντική τεχνολογία για τον σχεδιασμό stealth αεροσκαφών, αποτελώντας μια τεχνική σχεδίασης που υποβοηθά στην καθυστέρηση ανίχνευσης και παρακολούθησης του αεροσκάφους από τα εχθρικά radars, η επεξήγηση της οποίας ακολουθεί παρακάτω.
Συστήματα εισαγωγής αέρα στον κινητήρα
Ο ρόλος των συστημάτων εισαγωγής αέρα ενός αεροσκάφους είναι η παροχή επαρκούς ποσότητας ατμοσφαιρικού αέρα στον κινητήρα σε όλες τις συνθήκες πτήσεις που ενδέχεται να λειτουργήσει. Ένα σύστημα εισαγωγής αέρα με αποδοτική λειτουργία οφείλει να εμφανίζει χαρακτηριστικά διατήρησης υψηλών επιπέδων ανάκτησης ολικής πίεσης και χαμηλών επίπεδων στρέβλωσης της εισερχόμενής ροής στον κινητήρα. Όσον αφορά τα αεροσκάφη με υπερηχητικές δυνατότητες πτήσεις, όπως τα σύγχρονα υπερηχητικά μαχητικά και βομβαρδιστικά αεροσκάφη, το σύστημα εισαγωγής αέρα έχει έναν επιπρόσθετο ρόλο, την επιβράδυνση της υπερηχητικής εισερχόμενης ροής σε υποηχητικές συνθήκες που απαιτούνται από τον κινητήρα. Αυτή η απότομη επιβράδυνση της ροής από υπερηχητικές σε υποηχητικές συνθήκες πραγματοποιείται με ένα σύστημα κυμάτων κρούσης και έναν υποηχητικό διαχύτη για να επιτευχθεί ο υποηχητικός αριθμός Mach που επιθυμείτε στην όψη του κινητήρα.
Εισαγωγές τύπου DSI
Οι εισαγωγές κινητήρα τύπου DSI ή αλλιώς “bump inlets” αποτελούν μια τεχνολογία διαχείρισης του εισερχόμενου αέρα στον κινητήρα του αεροσκάφους με απουσία εκτροπέα οριακού στρώματος. H αρχική σύλληψη της τεχνολογίας DSI τοποθετείται το 1961 με την δημοσίευση της πατέντας του Ιταλού επιστήμονα Antonio Ferri [4], με την ιδέα να αποκτά βελτιωμένη εκδοχή με τη δημοσίευση της πατέντας της Lockheed Martin Co. το 1998 με εφευρέτες τους Jeffrey Williams Hamstra και Thomas Gerard Sylvester [5]. Για να οπτικοποιηθεί η σύγκριση των συμβατικών εισαγωγών με εκτροπέα οριακού στρώματος και των εισαγωγών DSI παρατίθεται η Εικόνα 1.
Η πρώτη εφαρμογή συστήματος DSI έλαβε χώρα σε αεροσκάφος F16 Block 30 το 1996 ως μέρος του προγράμματος επίδειξης της τεχνολογίας, τα αποτελέσματα της οποίας έδειξαν παρόμοια χαρακτηριστικά με την αρχική έκδοση συστήματος εισαγωγής αέρα στον κινητήρα και ελαφρώς βελτιωμένη περίσσεια ισχύος κινητήρα σε υποηχητικές συνθήκες (Εικόνα 2).
Μελλοντικά αποτέλεσε μέρος του trade study στο πρόγραμμα JAST/JSF (Joint Advanced Strike Technology/Joint Strike Fighter) έναντι των παραδοσιακών εισαγωγών τύπου “caret” (Εικόνα 1β και 3). Όπως αναφέρεται από τα trade studies της ανάπτυξης του Lockheed Martin F35, οι DSI εισαγωγές επέτυχαν 30% μείωση του βάρους του συστήματος εισαγωγής αέρα στον κινητήρα σε σχέση με τις εισαγωγές τύπου “caret”, με επιπρόσθετα οφέλη στο κόστος παραγωγής και συντήρησης τέτοιων συστημάτων [1].
Ανάγκη Απουσίας Εκτροπέων Οριακού Στρώματος
Οι εκτροπείς οριακού στρώματος αποτελούν μια συμβατική τεχνολογία διαχείρισης ροών που πραγματοποιεί την αφαίρεση ολόκληρου ή μέρους του εισερχόμενου οριακού στρώματος του αεροσκάφους προς το σύστημα πρόωσης, ώστε να αποφευχθεί τυχόν υποβάθμιση της ποιότητας της ροής και άλλα δυσμενή αεροδυναμικά φαινόμενα όπως η αλληλεπίδραση οριακού στρώματος με τα κύματα κρούσης. Τέτοιου τύπου τεχνολογία συναντάμε σε αεροσκάφη όπως το Lockheed Martin – F22 (Εικόνα 3). Ο εκτροπέας οριακού στρώματος είναι ουσιαστικά ένα κενό μεταξύ της πλευράς της ατράκτου του αεροσκάφους και της εισαγωγής του κινητήρα που εκτρέπει το οριακό στρώμα χαμηλής πίεσης που συσσωρεύεται στην άτρακτο και το εμποδίζει να εισέλθει στον κινητήρα. Αντίστοιχη συμβατική τεχνολογία με τις ίδιες αρχές λειτουργίας αποτελούν και τα splitter plates, που χρησιμοποιούνται σε μαχητικά όπως το Lockheed Martin – F16 και το Eurofighter Typhoon (Εικόνα 4). Παρά τα οφέλη τέτοιων συστημάτων στις αποδόσεις του κινητήρα μέσω της καλύτερης διαχείρισης της ροής, η ασυνέχεια της γεωμετρία στην ομαλή επιφάνεια του αεροσκάφους (Εικόνα 1β, 3 και 4), επηρεάζουν σημαντικά την ανιχνευσιμότητα του καθώς δημιουργούνται ανακλαστικές επιφάνειες.
Περιγραφή και αρχές λειτουργίας των DSI
Οι εισαγωγές DSI αποτελούνται από μια τρισδιάστατη ισεντροπική επιφάνεια συμπίεσης τύπου “bump” (εξογκώματος) και ένα εμπροσθοκλινές αεροδυναμικό κάλυμμα που κλείνει στο σώμα του αεροσκάφους στα πιο πίσω σημεία διαμορφώνοντας ένα τριγωνοειδές σχήμα (Εικόνα 5).
Tο τρισδιάστατο “bump” και το ειδικά διαμορφωμένο αεροδυναμικό κάλυμμα συνεργάζονται για να εκτρέψουν το οριακό στρώμα από το εσωτερικό της εισαγωγής του κινητήρα. Καθώς το αεροσκάφος εκτελεί πτήση, το οριακό στρώμα κατευθύνεται προς την εισαγωγή του κινητήρα παραμένοντας κοντά στην επιφάνεια του αεροσκάφους. Πριν φτάσει στην εισαγωγή του κινητήρα, το εισερχόμενο οριακό στρώμα έρχεται σε επαφή με το τρισδιάστατο “bump”, το οποίο αλλάζει την κατεύθυνση του, αρχίζοντας να το εκτρέπει μακριά από την εισαγωγή του κινητήρα. Το σχήμα του αεροδυναμικού καλύμματος βοηθά στη δημιουργία διαφοράς πίεσης έτσι ώστε η πίεση κοντά στην εισαγωγή του κινητήρα και εντός της εισαγωγής να είναι υψηλότερη από την πίεση έξω από την εισαγωγή. Με αυτό τον τρόπο, μόλις ξεκινήσει η εκτροπή του οριακού στρώματος από το “bump”, αυτό αρχίζει να μετακινείται στις περιοχές χαμηλότερης πίεσης και έξω από την εισαγωγή του κινητήρα, αντί στις περιοχές υψηλότερης πίεσης κοντά στην εισαγωγή του κινητήρα [5]. Αυτή η αντίστροφη βαθμίδα πίεσης εκτρέπει το οριακό στρώμα καθ’ όλη τη διάρκεια πτήσης εκτός της εισαγωγής του κινητήρα.
Συγκεντρωτικά, οι εισαγωγές DSI επιτρέπουν τόσο την επίτευξη υπερηχητικής πτήσης με ταυτόχρονη εκτροπή του εισερχόμενου οριακού στρώματος, εξαλείφοντας την ανάγκη ύπαρξης κάποιας διάταξης εκτροπέα του οριακού στρώματος, η οποία δημιουργεί ασυνέχειες στη γεωμετρία του αεροσκάφους, αυξάνοντας πιθανόν το RCS του. Επομένως, οι εισαγωγές DSI αποτελούν μια σημαντική τεχνολογία που μπορεί να αξιοποιηθεί στην ανάπτυξη προχωρημένων stealth δυνατοτήτων.
Πλεονεκτήματα
Τα πλεονεκτήματα των εισαγωγών DSI αναφέρονται επιγραμματικά παρακάτω:
- Μειωμένο βάρος
- Απουσία κινητών μερών
- Χαμηλή πολυπλοκότητα συστήματος
- Αυξημένη αξιοπιστία
- Χαμηλότερες απαιτήσεις αναρρόφησης οριακού στρώματος
- Μειωμένο RCS – αξιοποίηση ως stealth τεχνολογία
- Μειωμένο κόστος παραγωγής
- Μειωμένο κόστος συντήρησης
Εφαρμογή τεχνολογίας DSI
Αεροσκάφη σε ενεργεία:
- Lockheed Martin – F-35 Lightning II
- Chengdu J-10B/C
- Chengdu J-20
- Guizhou JL-9
- CAC/PAC JF-17 Thunder
Πιθανή χρήση σε μελλοντικά αεροσκάφη:
- Next Generation Fighter (NGF)
- Tempest
- Next Generation Air Dominance Fighter
- F/A-XX
- Sukhoi Su-75 Checkmate
Βιβλιογραφία
- Wiegand, C., Bullick, B. A., Catt, J. A., Hamstra, J. W., Walker, G. P., & Wurth, S. (2018). F-35 Air Vehicle Technology Overview. In Proceedings of the AIAA Aviation Forum.
- Zikidis, Κ., Skondras, Α., Tokas, C. (2014). Low Observable Principles, Stealth Aircraft and Anti-Stealth Technologies. Journal of Computations and Modelling.
- Karania, S., Mohan, M., & Prakash, S. (2021). Diverterless supersonic intake for a generic stealth fighter aircraft. In Design and Development of Aerospace Vehicles and Propulsion Systems: Proceedings of SAROD 2018.
- Ferri, A. (1961). Scoop-type supersonic inlet with precompression surface. US Patent No. 2990142
- Hamstra, JW. & Sylvester, TG. (1998). System and Method for Diverting Boundary Layer Air. US Patent 5779189.
